Na wstępie kilka wyjaśnień do poniższego tekstu niezbędnych, by się wytłumaczyć przed czytelnikiem, dlaczego koncentruję się na nieco już przebrzmiałych wydarzeniach, a stanowią one punkt odniesienia do moich przemyśleń. Otóż tekst w jego pierwotnej wersji był przeznaczony do poprzedniego numeru „Wieści Gminnej”, ale jak wieść gminna niesie dowiedział się o tym zbyt późno… Problematyka wydaje się jednak ciągle aktualna, więc będzie spoiwem łączącym tematy, o których wspominam.
Te kilka uwag chcę zaprezentować na marginesie Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego (Międzynarodowego Dnia Dziedzictwa Językowego) ustanowionego decyzją UNESCO w 1999 roku, natomiast w Polsce obchodzonego od 2005 r.
Tegoroczne obchody i ich znaczenie nabrały istotnego wymiaru w związku z osobistym zaangażowaniem się w to przedsięwzięcie Prezydenta RP Andrzeja DUDY i Wicepremiera Rządu RP Jarosława GOWINA. Ja natomiast chcę popatrzeć na rolę języka ojczystego, który kształtuje szkoła i środowisko ucznia, z perspektywy nauczyciela polonisty, a Dzień Języka Ojczystego jest dobrą ku temu okazją.
Przygotowania do Szkolnego Dnia Języka Ojczystego rozpoczęliśmy w październiku 2016 roku. Za punkt wyjścia wybraliśmy projekt Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego „Zabawy z językiem polskim”. Zwracam uwagę na słowo zabawy. Ten element w nauczaniu języka, w tym ojczystego, uważam za bardzo istotny i wręcz warunkujący jego skuteczność. Potwierdziły to wybory uczniów, dla których tylko tego typu propozycje GWO spotkały się z większym zainteresowaniem. Warto jednak przyjrzeć się, na jakim rodzaju zabaw skupiło się zainteresowanie uczniów. Pojawiły się pomysły indywidualne, jak i zespołowe, a nawet obejmujące całą klasę. Chociaż wszystkich nie udało się z różnych powodów zrealizować, to większość z nich stała się punktem wyjścia do realizacji (głównie) Klasowych Dni Języka Ojczystego. W klasach najpopularniejszymi formami okazały się (w fazie projektowej) inscenizacje dramowe pomyślane jako scenki językowe, a także gry językowe. Wiele z tych propozycji znalazło swą realizację w bardzo różnorodnej formie jako klasowe projekty zaprezentowane w czasie Klasowego Dnia Języka Ojczystego. Zostały one ponadto wzbogacone o niektóre z propozycji zawartych we wspomnianym projekcie GWO („Zabawy z językiem polskim”) i już jako klasowe plakaty stały się jedną z drużynowych „dyscyplin językowych” międzyklasowej rywalizacji w trakcie Szkolnego Dnia Języka Ojczystego. W sposób przejrzysty, a przy tym często humorystyczny i pełen plastycznej finezji i oryginalności prezentowały różnorodne normy językowe, w tym ortograficzne, podkreślając, że ich poznanie i przestrzeganie gwarantuje czystość – rozumianą jako poprawność – ojczystego języka. Najwięcej emocji wzbudził jednak konkurs wiedzy o języku polskim, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i drużynowym (międzyklasowym). Nie odkryję tu żadnej tajemnicy, gdy powiem, że na tę formę zdobywania wiedzy warto stale zwracać uwagę. Musimy mieć bowiem świadomość, że język ucznia, którym się najczęściej posługuje, to język potoczny, często daleki w swej istocie od języka literackiego, z którym spotyka się w szkole. Potocyzm języka uczniowskiego ma swoje źródło najczęściej w języku, z jakim spotyka się w domu i wśród rówieśników. Nie brakuje w nim często nieuświadamianych przez uczniów wulgaryzmów, żargonu uczniowskiego czy lokalnej gwary, z którymi możemy się spotkać w tzw. rzeczywistości szkolnej. Mając tego świadomość od kilku lat realizuję autorski projekt – innowację pedagogiczną – poświęconą trosce o czystość języka, w którym nie ma miejsca na wulgaryzmy czy język agresji, a nawet nienawiści, z którym dziecko spotyka się najczęściej w tzw. przestrzeni publicznej – mam tu na myśli przede wszystkim telewizję i Internet. Coraz częściej mamy do czynienia z niepokojącym zjawiskiem dotykającym już młodzież, a nawet i dzieci – kierowanym imiennie- które może wyrządzić nieodwracalne szkody w psychice wrażliwego dziecka – myślę tu o tzw. hejcie. To w tym zjawisku musimy dostrzegać największe zagrożenia, gdyż nie brakuje w nim najczęściej złych intencji, wulgarnego języka, prostactwa intelektualnego, prymitywnych ocen i poniżania drugiego człowieka- nawet dziecka. Hasło szkolnego Dnia Języka Ojczystego nawiązywało do tych wartości, jakich od języka ojczystego powinniśmy oczekiwać, a wyrażało tęsknotę za takim językiem, którym chce się oddychać i w który chce się wpatrywać: „Oj czystego języka nam trzeba, jak świeżego powietrza i błękitnego nieba”.
Formy konkursowe, kwizowe z jednej strony, a formy zabawowe z drugiej, których uzupełnieniem może być metoda projektów, wyzwalają u uczniów pozytywne nastawienie do nauki języka ojczystego i dlatego coraz częściej po nie sięgam. Dużą pomocą są podręczniki, z których korzystam, w których uczniowie spotykają nie tylko pomysłowo opracowane zadania, ale i wiadomości, które są również podane w oryginalny sposób i zachęcają do podjęcia umysłowego wysiłku. Oprócz tych pozytywnych czynników, warunkujących skuteczną naukę języka ojczystego, jest jeszcze bariera lub rafa, których nie da się tak od razu ominąć - zrozumienie przez ucznia, ze język polski, którego uczy się w szkole, nie jest identyczny z takim, jaki poznaje od dziecka, że język mówiony to nie to samo, co język pisany, a język potoczny nie jest tożsamy z językiem literackim. Oznacza to, ze niewielu uczniów (mówię tu o starszych klasach) posiada świadomość różnorodnych odmian języka ojczystego i nie wie, którym się posłużyć w konkretnej „sytuacji komunikacyjnej”, czego konsekwencją może być naruszenie norm poprawności językowej.
Skoro tyle uwagi poświęciliśmy poprawności językowej ucznia i wskazaliśmy jej uwarunkowania, myślę że warto odnieść się do niektórych przemyśleń Kardynała Stefana Wyszyńskiego - naszego Patrona - którego 36 rocznicę śmierci obchodziliśmy 28 maja br., a Dzień Patrona – Jemu poświęcony - w tym roku wyjątkowo 26 maja razem z Dniem Matki.
W wyborze myśli i aforyzmów z kazań, przemówień i rozważań zatytułowanych „Kromka chleba” pod datą 13 stycznia znajdziemy takie zdanie: „Słowo jest wyrazem miłości, jest „czerpakiem”, który zanurzamy w ogrom istoty Boga, aby zaczerpnąć z Niej okruszynę miłości i posłać ją dalej”. W innej publikacji o podobnym charakterze, a zatytułowanej „Kocham ojczyznę więcej niż własne serce” spotkamy jeszcze inne spojrzenie na istotę słowa: „ Ziemia ojczysta to język, mowa, literatura, sztuka, kultura twórcza, kultura obyczajowa, kultura religijna”.
Warto też jak myślę przyjrzeć się , jak opisany jest język w przysłowiach. Przytoczę kilka, bo w nich przecież wyraża się zbiorowa mądrość Polaków o swoim języku ojczystym: „Gdzie dobre słowa, tam zgoda gotowa”, „Słowa rodzą niezgodę, a niezgoda wojnę”, „Pomyśl dobrze, głowo, nim wymówisz słowo”.
Wydaje się, że odwołanie do kontekstu religijnego jak i historycznoliterackiego może pozytywnie wpływać na kształtowanie świadomości językowej uczniów i uzmysławiać im., że słowa mają swoją wartość i moc- mogą cieszyć, ale mogą też ranić, mogą łączyć, ale mogą dzielić. Myślę, że zwłaszcza w dzisiejszej rzeczywistości szkolnej jak i społecznej warto i te aspekty języka wziąć pod uwagę. Kształtowanie języka ojczystego jest procesem długotrwałym, a w jego formowaniu wszyscy uczestnicy społeczności szkolnej powinni brać- na miarę swoich obowiązków i możliwości – aktywny udział.
Andrzej Pieczonka SP Wola Rafałowska
Czy język ojczysty może być czysty, czyli „myśli nieuczesane” troską o język polski powodowane…
Warto przeczytać
